Het initiële projectplan voor het landbouwproject was gebudgetteerd op €11.000. Verheugd waren wij, toen we te horen kregen dat de Zuphense Hand een gedeelte van dit bedrag wilde sponsoren. De eerste stap was heroverwegen en prioriteren; wat is er mogelijk met het gesponsorde bedrag? Het antwoord op die vraag is inmiddels zichtbaar: een robuuste, geprofessionaliseerde groentetuin waarin efficiënt en op educatieve wijze gezonde groente geteeld kan worden die het kindertehuis Giri Asih grotendeels van groentebehoefte verziet.
In de eerste stap van het proces dat uiteindelijk tot bovengenoemd resultaat heeft geleid kregen tuinman Putu Juli en ir. Tim Jan Huldman hulp van agrarisch specialist ir. Felix Zingg (werkzaam in het Strickhof instituut in Zurich). Na beoordeling van het terrein, inventarisatie van de lokaal beschikbare materialen en de beschikbare mankrachten om te tuin te bewerken, werd de kennis en ervaring van de 3 gebundeld en is er tot een hernieuwd plan gekomen.
De belangrijkste conclusie die getrokken werd was dat uitbreiding van het terrein dat op dat moment gebruikt werd als groentetuin, niet nodig was. Sterker nog, het vergroten van het terrein zou betekenen dat er additionele mensen aangesteld zouden moeten worden om Putu Juli te helpen bij het bewerken van de tuin. Het bewerken van de tuin zou te arbeidsintensief zijn voor één persoon. Daarnaast heeft Putu Juli ook andere taken in het kindertehuis en kan hij dus niet fulltime ingezet worden ten behoeve van de groentetuin. De insteek was om de tuin dusdanig te ontwerpen zodat Putu Juli, de huidige tuinman, met af en toe hulp van de kinderen van het tehuis (hetzij in een educatieve vorm) de werkzaamheden aan zou kunnen. Daarom is er niet gekozen voor een uitbreiding van de groentetuin maar voor een professionalisering ervan.
Ter verduidelijking is aan het eind van het document een extra fotoreportage te zien met foto’s in chronologische volgorde. Wij hopen dat onderstaande verslaglegging u een helder en compleet beeld geeft van het landbouwproject in kindertehuis Giri Asih.
Met vriendelijke groet,
Tim Jan Huldman en Desirée Birahy
Het projectplan is opgedeeld in 3 fasen. Hieronder beschreven en aangeduid met foto’s.
Fase 1
Constructie nursery
Een van de dingen die opviel in de voormalige groentetuin was dat er meerdere groenteplanten uit één zaaiplek groeiden. Dit is niet wenselijk voor de meeste groentesoorten omdat de planten op deze manier met elkaar concurreren en dat leidt tot verminderde oogst. De reden waardoor het gebeurde dat er meerdere planten uit één zaaigat groeiden, vertelde Putu Juli, was omdat bij het zaaien van één zaadje de mogelijkheid bestond dat deze niet ontkiemde of dat het jonge kiemplantje zou sterven. Dan zou er op die plek dus geen groenteplant groeien. Om dit te voorkomen zaaide hij 3 tot soms 5 zaadjes in hetzelfde zaaigat. Ontkiemde meer dan één, was het lastig om de overige te verwijderen omdat de wortels vaak in elkaar verwikkeld waren. Bij isolering en mogelijke beschadiging van het kiemplantje of wortels wordt het groeiproces en de overlevingskans van het overgebleven plantje verkleind dus liet hij ze allemaal staan en groeien.
Om te voorkomen dat de groenteplanten met elkaar gaan concurreren na het ontkiemen is er een ‘nursery’ ontworpen en gebouwd (afbeelding A). In de nursery kan er gericht gezaaid worden en kunnen de zaadjes onder gecontroleerde omstandigheden ontkiemen. Dat wil zeggen: van de soorten die niet geschikt zijn om meerdere planten uit één zaaigat te laten groeien, één zaadje per kiembakje. Van enkele gewassen, zoals de sperzieboon bijvoorbeeld kunnen 3 a 4 zaadjes per kiembakje gebruikt worden. Het gebruik van de nursery biedt meer voordelen. Het beheersen van de vochtigheid van de grond is eenvoudiger. Het oppervlakte grond is veel kleiner dan wanneer er in de volle grond gezaaid wordt en door de gecreëerde schaduw verdampt het water minder snel. Het ontwerp zorgt ervoor dat het ontkiemingsproces niet verstoord kan worden door vogels, honden etc. De zaailingen kunnen op deze wijze een sterk wortelstelsel ontwikkelen alvorens in de volle grond gepland te worden. Dit verhoogt de overlevingskans enorm. Ook kan het ontkiemingsproces al plaatsvinden op het moment dat er nog geen ruimte is in de volle grond zodat er direct na de oogst al zaailingen met een sterk wortelstelsel geplant kunnen worden.
Constructie twee experimentele bakken
Zoals eerder beschreven is bij het opstellen van het projectplan veel overleg gevoerd. Vooral de totstandkoming van de verhoogde bakken had veel voeten in de aarde. Deze landbouwmethode is in Bali vreemd. ‘Waarom geld uitgeven om groenteplanten in verhoogde bakken te laten groeien?’ Enkel de theoretische uitleg bleek onvoldoende om alle betrokkenen volledig te overtuigen om deze methode in het plan op te nemen. Om te bewaken dat het project door elke betrokkene evenveel gedragen wordt en gedragen blijft was het nodig om de ervaring en theoretische kennis van Huldman en Zingg op kleine schaal in praktijk toe te passen. Zodat ook tuinman Putu Juli, die de leiding over de uitvoering en de ingebruikname zou krijgen, volledig achter de gemaakte keuzes zou komen te staan én waarbij de theorie in praktijk getoetst kon worden. Materiaalkeuze, dimensies, constructietechnieken, effectiviteit en gebruiksgemak zijn aspecten waaraan gedacht werd.
Een andere reden waarom er gekozen is om in de eerste fase twee verhoogde bakken op een ongebruikt stuk grond te construeren is om extra oppervlakte ten behoeve van landbouw te creëren. De ontginning en ingebruikname van dit oppervlakte, tezamen met de andere geplande verhoogde bakken zouden zorgen voor een geschikt aantal vierkante meters. Een oppervlakte dat op een efficiënte manier door Putu Juli bewerkt kan worden.
Fase 2
Verbeteren indeling afvalverbrandingsbakken en scheidingssysteem
In de situatie voor de uitvoering van het plan en ingebruikname van de nieuwe groentetuin werd er huisvuil en organisch afval verbrand in drie cementringen. De cementringen waren slordig en op een onlogische manier aan de rand van de groentetuin geplaatst. Ook bleek de opstelling voor verwarring te zorgen bij het personeel dat verantwoordelijk is voor de verbranding van het afval. Men wist niet waarom er drie cementringen waren en waar ze voor dienden. Er was geen sprake van een afvalverwerkingssysteem o.i.d. en zo geschiedde het dat er soms afval in de cementringen gedeponeerd werd en soms op de helling erachter. Soms werd het afval in de ringen verbrand en soms werd er getracht de vuilhoop op de helling in brand te steken. Er werd geen onderscheid gemaakt tussen chemisch, metaal, organisch of plastic afval en er werd geen rekening gehouden met beesten zoals loslopende honden, katten of kippen die het afval verder verspreidden. Kortom, het gebied rondom de afvalverbrandingsbakken was niet fraai en de inschatting van de planontwikkelaars was dat de beschreven situatie een negatief effect op de kwaliteit van de geteelde groente had.
Het hoofddoel van de planontwikkelaars was om een groentetuin aan te leggen die het mogelijk maakt voor tuinman Putu Juli om op een efficiënte manier gezonde groente voor de kinderen van het kindertehuis te telen. Belangrijk onderdeel van het plan was om de groentetuin te ontdoen van chemisch en plastic afval dat in de grond terechtgekomen was én om het afvalsysteem te verbeteren zodat dit in de toekomst ook niet meer zou gebeuren. Onder de motto’s ‘Vuil trekt vuil aan’ en ‘goed voorbeeld doet volgen’ is er besloten om gedurende het hele project, bij elke activiteit, verontreinigingen direct en systematisch te verwijderen. Op deze manier is de gehele groentetuin ontdaan van plastic, metaal of andersoortige verontreiniging.
Afval wordt in de Jembrana regio, waar het tehuis gesitueerd is, niet door een dienst opgehaald. Men is verantwoordelijk voor zijn eigen afvalverwerking. Met het hiervoor genoemde in het achterhoofd zijn de ringen verplaatst en niet verwijderd. Afval moet verbrand kunnen worden. Dat levert de minste nadelige gevolgen op. De drie ringen zijn op een grotere afstand van de groentetuin in een rechte lijn geplaatst. Eén voor het verbranden van restafval, twee voor organisch afval afkomstig uit de keuken t.b.v. de compostproductie. Dit is aangeduid met duidelijke borden. Er zijn deksels gemaakt die voorkomen dat dieren het verbrande of onverbrande afval kunnen verspreiden. En de vuilhoop op de helling is geleidelijk verbrand in de daarvoor bestemde cementring.
Ook zijn er drie afvalbakken met een duidelijke kleurverdeling en bordaanduiding geplaatst in de binnenplaats en bij de buitenkeuken. Hier vindt de eerste afvalscheiding plaats: ‘Organic’, ‘Recyclables’ en ‘Waste’.
Verwijderen fundering oude varkensstal
In de situatie voor aanvang van het landbouwproject was de moestuin rommelig verdeeld en werd deze onderbroken door een open ruimte van circa vijftien vierkante meter. Tussen de gewassen lagen de restanten van een varkensstal. De restanten van de fundering die bestond uit puinbrokken en beton met daartussen veel afval, maakte het bedrijven van landbouw op die locatie ongunstig. Daarom is besloten om de fundering van de varkensstal met de daarbij horende verontreiniging te verwijderen en geschikt te maken voor het telen van groentegewassen. Vanzelfsprekend verhoogde deze ingreep de oogstopbrengst van het terrein.
Fase 3
Construeren verhoogde groentebakken
Het aflopende terrein dat voorheen gebruikt werd als groentetuin is verdeeld in vijftien gelijke secties. De veertien bovenste secties zijn uitgemeten, omgeploegd, gesaneerd, waar nodig ontgraven en geëgaliseerd zodat er terrassen zijn ontstaan. Op deze terrassen zijn verhoogde bakken gemetseld met cementstenen die vervolgens bepleisterd zijn ten behoeve van de sterkte. De bakken zijn gedeeltelijk gevuld met tuinaarde dat geschikter is voor het telen van groente dan de kleigrond die daar van nature aanwezig is. Tussen alle verhoogde groentebakken zijn looppaden gemaakt zodat er rondom de bakken gelopen kan worden om de groenteplanten te verzorgen. Aan weerszijden van de looppaden zijn drempels gemaakt ter voorkoming van erosie door afstromend water. De bakken hebben een gebruikelijke breedte van 1.20 meter. Hierdoor kun je van weerszijden tot het midden van de sectie reiken en hoeft er niet, zoals voorheen, door de beplanting heen gelopen te worden. De kans dat er groenteplanten beschadigen wordt verkleind en de grond wordt niet gecompacteerd door het lichaamsgewicht. Dit resulteert in een luchtigere grond die beter draineert en dus geschikter is voor groenteteelt.
Een ander bijkomend voordeel van de verhoogde bakken is dat ongewenste begroeiing minder makkelijk ‘ingroeit’. Het onkruid vrij houden van een groentetuin is een belangrijk aspect bij het verhogen van efficiëntie. Andere planten concurreren met de groenteplanten om nutriënten, water en licht. Waar dit in de vorige situatie niet gebeurde omdat het gewoonweg te veel tijd in beslag nam, is het in de nieuwe situatie wel haalbaar voor één persoon terwijl het aantal groenteplanten zelfs is toegenomen. Daarnaast leent de overzichtelijke indeling van bakken met een eenvoudig hanteerbare grootte zich er goed voor om de groentetuin voor educatieve doeleinden te gebruiken. Zo kunnen enkele bakken toegewezen worden aan geïnteresseerde kinderen van het tehuis, die onder leiding van bijvoorbeeld Putu Juli verantwoordelijk worden voor de groenteplanten in deze bakken. De verdeling in veertien gelijke bakken maakt het toepassen van een rotatiesysteem eenvoudig. Een rotatiesysteem betekent in dit geval het op geregelde tijdstippen laten terugkeren van een bepaald gewas in een verhoogde bak. De wisseling van gewassen is nodig om de gevoeligheid voor bepaalde ziektes, zoals schimmels en insecten, te verkleinen.
Door de opstaande rand kunnen versnipperde organische resten uit eigen terrein of gewied onkruid eenvoudig toegepast worden als afdeklaag, een zogeheten ‘mulchlaag’. De voordelen van een mulchlaag worden op de volgende pagina beschreven. Een ander voordeel van de verhoogde bakken is dat vloeibare voedingsstoffen en bestrijdingsmiddelen efficiënter toegepast worden.
De vijftiende en laatste sectie is gebruikt om vijftien papajabomen te planten. Er is gekozen voor papajabomen omdat deze weinig ruimte nodig hebben en veel vruchten dragen. Vruchten die enorm geliefd zijn bij de bewoners van het tehuis.
Constructie opslagruimte
Aan de rand van het terrein is een opslagruimte gemaakt om voorraden en tuingereedschap in op te bergen. De bestaande opslag was te klein voor de benodigde materialen en bevond zich op een ongunstige locatie, namelijk relatief ver van de groentetuin. Ook is er nieuwe werkkleding aangeschaft. Gedacht kan worden aan beschermende kleding zoals handschoenen en veiligheidsbrillen maar ook lange werktruien en broeken die bescherming bieden tegen zowel de zon, insecten, etc. Sokken ontbraken helemaal in de vorige situatie waardoor de tuinman met blote voeten in de werklaarzen ging. Deze zijn dus ook aangeschaft. Ook is er nieuw gereedschap gekocht waardoor de werkzaamheden van Puti Juli efficiënter en veilig uitgevoerd kunnen worden. De opslagruimte is inmiddels gevuld met zaden, bemesting, plantenvoeding, potgrond, ontkiemingsbakjes voor zaailingen, tuingereedschap en allerhande benodigde materialen.
Constructie van werkplaats voor compostering
Tot slot is er een grote werkruimte gemaakt ten behoeve van het composteren. Aan de linkerzijde van de langwerpig overdekte ruimte kan organisch materiaal dat afkomstig is uit de tuin, gedeponeerd worden. De kinderen vegen dagelijks de binnentuin en de tuin aan de voorzijde van het tehuis. Waar dit bruikbare organische materiaal voorheen werd verbrand, wordt het nu opgeslagen in de werkruimte. Hier kan het drogen alvorens het versnipperd wordt door de aangeschafte compostmachine. Deze machine staat in het midden van de langwerpige ruimte. De compostmachine verpulvert organisch materiaal, dat vervolgens gebruikt wordt als grondverbeteraar in de verhoogde bakken. Door versnipperd organisch materiaal toe te voegen aan de huidige kleiige grond wordt de verluchting en drainage verbeterd. Naast het veranderen van de textuur zorgt het organische materiaal (met de hulp van micro-organismen) voor een langdurige, gelijkmatige afgifte van nutriënten waardoor het gebruik van kunstmest verminderd kan worden. Naast het dienen als grondverbeteraar kan het versnipperde organisch materiaal ook worden gebruikt als afdekking van de grond (mulchlaag). Het materiaal wordt om de groenteplanten op de toplaag gestrooid zodat verdamping en verdroging afnemen en onkruid minder goed floreert. Een mulchlaag beschermt de bodem tegen kou en warmte en voorkomt uitdroging. Bij flinke regenbuiten dempt de mulchlaag de inslag van de regendruppels en slaat de grond niet dicht.
Nadat het ruwe tuinafval door de compostmachine versnipperd is wordt het opgevangen in een grote bak. Als het niet direct in de tuin gebruikt kan worden is er opslagruimte aan de rechterzijde. Hier kan het composteringsproces onder gecontroleerde omstandigheden bevorderd worden. Eventueel wordt gft-afval uit de cementringen toegevoegd alvorens het organische materiaal toegepast wordt in de tuin.
Er is met zorg nagedacht over de indeling van het terrein. Zo zorgen de locaties van de verhoogde bakken, nursery, opslag en compostwerkruimte voor een logisch routesysteem. Het verbeterde afvalscheidingsysteem en de aanschaf van de compostmachine maken het ook een holistisch systeem. Er is namelijk sprake van een nutriëntenkringloop. Zoals eerder beschreven wordt het organisch materiaal uit de siertuin, groentetuin en keuken in de compostwerkplaats tot compost of mulch omgezet en dat vervolgens dient als plantenvoeding. De planten en groenten die met behulp van deze nutriënten groeien leiden wederom tot groente- of plantenresten die vervolgens weer opgenomen worden in de cyclus.
Fase 4
Op het moment van het schrijven van dit document is de groentetuin al in gebruik genomen. Met groot enthousiasme is er onder leiding van tuinman Putu Juli voor het eerst geoogst. De geoogste groenten ogen beter dan ooit tevoren, alvorens Putu Juli. De eerste 4 maanden na de ingebruikname zijn aangeduid als een zogenaamde ‘pilotfase’. In deze proefperiode is Putu Juli alert op punten ter verbetering en wordt er gekeken of er faciliteiten of gereedschappen ontbreken. Door de COVID-19 uitbraak hebben Huldman en Birahy het kindertehuis vervroegd moeten verlaten en zijn terug naar Nederland gereisd. Door deze vervroegde terugkeer zijn bepaalde ideeën, zoals een verbeterd (be)wateringsysteem en het plan voor een fruitbomentuin, nog niet gerealiseerd. Er is afgesproken dat er bij de terugkomst van Huldman en Birahy een vervolgplan wordt opgesteld waarbij alle bovengenoemde aspecten meegenomen worden: Fase 4.
Enorm trots zijn wij op het resultaat en de totstandkoming ervan. Bijzonder dankbaar zijn wij voor de bijdrage van de Zutphense Hand in de vorm van de sponsoring en de hulp van de vrijwilligers die hun handen uit de mouwen hebben gestoken.
Fotoreportage
Fase 1: constructie nursery en twee experimentele bakken
Fase 2: Verbeteren afvalsysteem en verwijderen varkensstal
Fase 3: Construeren verhoogde groentebakken
